中国和蒙古国的故事(新蒙文)

МОНГОЛ, ХЯТАДЫН Г?Н ЗУЗААН НАЙРАМДАЛ Жан Д?линь (БНХАУ-аас Монголд суух Элчин сайд асан) Монгол, Хятад хоёр улс болбоос ард т?мэн хоорондын найрамдлын ?н? эртний т??хэн улбаатай чухал х?рш??д билээ. Монгол Улс бол Хятадын хуурай газарт хамгийн урт шугамаар хил залгадаг х?рш улс, БНХАУ-тай хамгийн анх дипломат харилцаа тогтоосон улсын нэг болно. Хагас зуу гаруй жилийн хугацаан дахь Монгол, Хятадын харилцааг эргэн харахад хоёр улсын харилцаа хэн х?ний мэддэгчлэн тодорхой цаг ?ед олон улсын н?хц?л байдлын н?л??г??р ?л ойлголцол, бэрхшээл саадтай учирсан ч т??нээ даван туулсан ба х?рш орны найрамдалт харилцаа нь харилцааны жанжин шугам байсаар ирсэн нэгэн судал жимийг тодорхой харж болно. Дипломат харилцаа тогтоосон ба дипломат харилцаа тогтоосон ?дрийг тогтоон шийдвэрлэсэн нь 1949 оны 10 дугаар сарын 1-ний ?д?р БНХАУ байгуулагдсанаа зарлан тунхагласны дараахан нь буюу 10 дугаар сарын 6-нд БНМАУ-ын Ер?нхий сайд б?г??д Гадаад хэргийн сайд маршал Х.Чойбалсангаас Ер?нхий сайд б?г??д Гадаад хэргийн сайд Жоу Эньлайд илгээсэн цахилгаандаа “БНМАУ-ын Засгийн газар Хятадын ард т?мэнтэй найрамдалт харилцаа тогтоохыг чин сэтгэлээсээ х?сэж байна” хэмээн илэрхийлж, “БНМАУ ба БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоож, харилцан дипломат т?л??л?гч томилохыг шийдвэрлэх”-ийг мэдэгдсэн байна. Тухайн ?д?р, Монголын Засгийн газар Гуаньжоу дахь Гоминданы Засгийн газартай дипломат харилцаагаа таслаж байгаагаа зарласан юм. 10 дугаар сарын 16-ны ?д?р Жоу Эньлайгаас Чойбалсанд ир??лсэн хариу цахилгаандаа Монголын саналыг х?лээн авч байгаагаа илэрхийлж, даруйхан дипломат харилцаа тогтоож харилцан дипломат т?л??л?гч томилохоо мэдэгдсэн байна. Энэ мэтээр хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтсон боловч харилцан солилцсон дээрх хоёр цахилгаанд хэдэн оны хэдэн сарын хэдний ?др??с эхлэн дипломат харилцаа тогтоож байгаагаа талууд тодорхой дурдааг?й байдаг юм. Хожим Хятадын тал Жоу Эньлайн хариу цахилгаан илгээсэн ?д?р буюу 1949 оны 10 дугаар сарын 16-ныг Монгол, Хятад хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосон ?д?р хэмээн ?зэх болсон бол Монголын тал 1949 оны 10 дугаар сарын 6-ны ?д?р илгээсэн цахилгаанаар хоёр орны хооронд дипломат харилцаа тогтсон хэмээн ?зэх болжээ. Монголын талын энэ ойлголт хандлага нь т??ний албан баримт бичг??дэд 10 жилийн турш хэвээр байсан юм. 1959 онд хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосны 10 жилийн ойг хамтран тэмдэглэх шаардлагын улмаас Хятадын тал дипломат харилцаа тогтоосон ?дрийн талаар эрхбиш санал нэгдэн т??нээ дипломат сувгаар батлуулах нь з?йтэй хэмээн ?зэж Элчин сайдын яамаараа дамжуулан Монголын Гадаад явдлын яаманд байр сууриа илэрхийлсэн байна. Талуудын хооронд явагдсан найрсаг яриа хэлэлцээрийн ?р д?нд Монголын тал 1949 оны 10 дугаар сарын 16-ны ?д?р бол хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосон ?д?р хэмээн х?лээн з?вш??рсн??р талууд нэгдсэн саналд х?рч чадсан билээ. Миний бие тухайн ?ед Монголд суух Элчин сайдын яамны гол орчуулагчын хувьд энэх?? яриа хэлэлцээрт оролцох завшаан тохиосон болохоор уг ?йл явдлыг тодхон санаж байна. Монгол, Хятад хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосноос 10 жилийн дараа л ийнх?? дипломат харилцаа тогтоосон ?др?? албан ёсоор шийдсэн билээ. Энэ нь магадг?й Хятадын гадаад харилцааны т??хэнд тохиолдсон цор ганц сонин ?зэгдэл байж болох юм. Алтан ?е Дипломат харилцаа тогтоосноос хойш удалг?й хоёр улсын харилцаа аажмаар х?гжиж, арав ил?? жилийн хугацаанд найрамдалт х?гжлийн цаг ?еийг туулсан нь Монгол, Хятадын харилцааны т??хэнд “Алтан арван жил” хэмээн нэрлэгддэг. 1952 оны 9 д?гээр сарын 28-наас 10 дугаар сарын 17-нд БНМАУ-ын СнЗ-ийн дарга Ю.Цэдэнбал Монголын Засгийн газрын т?л??л?гчдийг тэрг??лэн Хятадад айлчилсан нь БНХАУ байгуулагдсаны дараах БНХАУ-д албан ёсоор айлчилсан анхны гадаад улсын Засгийн газрын тэрг??н болж, Хятадын талын халуун дотно с?рлэг дээд хэмжээний угталтыг х?лээн авсан билээ. Айлчлалын хугацаанд талууд хоёр улсын хоорондох анхны хэлэлцээр - “Монгол, Хятадын эдийн засаг, соёлын хамтын ажиллагааны хэлэлцээр”-ийг байгуулсан нь хоёр улсын найрамдалт хамтын ажиллагааны харилцааны улс т?рийн суурийг тавьсан хэрэг байлаа. Жоу Эньлай Ер?нхий сайд Женевийн уулзалтад оролцож нутаг буцах замдаа 1954 оны 7 дугаар сарын 31-нээс 8 дугаар сарын 1-ний ?др??дэд БНМАУ-д айлчилсан нь Монголын талын х?лээж авсан гадаад улсын анхны Засгийн газрын тэрг??ний айлчлал болсон ба монголын тал Жоу Эньлай даргыг асар их халуун дотноор угтан авсан билээ. Айлчлалын хугацаанд хэдийгээр ямар нэгэн хэлэлцээр баримт бичигт гарын ?сэг зурааг?й боловч энэх?? айлчлал нь Монгол, Хятадын харилцаан дахь нэгэн томоохон ?йл явдал болж, хоёр улсын найрамдалт харилцааны хурдацтай х?гжилд дэмжлэг ?з??лж, хоёр улсын ард иргэдийн зузаан н?х?рл?лийг нэмэгд??лсэн билээ. ??ний дараа, Хятад нь Монголын талд эдийн засаг, технологийн тусламж ?з??лэх болж, нэгэн удаагийн буцалтг?й тусламж олгож, хоёр удаагийн бага х??тэй зээл ашиглуулсан билээ. Монголын б?тээн байгуулалтанд ?йлдвэрлэлийн, дэд б?тцийн, ард иргэдийн амьжиргааг дэмжсэн 20 гаруй иж б?рэн т?слийг х?лээлгэн ?гс?н юм. Т??нчлэн Хятадын тал Монголын талын ажиллах х?чний дутагдал бэрхшээлээ шийдвэрлэх асуудлыг дэмжин ажиллах х?чний тусламж ?з??лсэн билээ. 1955-1964 оны хоорондох ес?н жилд Хятадын Засгийн газраас 27000 ажилчныг удаа дараа Монголд илгээсэн юм. Хятад ажилчид Монголд хамгийн олноор ажиллаж байсан жилд тэдний тоо 12000-д х?рч байлаа. Энэ хугацаанд Хятад ажилчид Монголын ард т?мэнтэй хамтдаа байж, Монголын ?йлдвэрлэлийн б?тээн байгуулалтад идэвхитэй оролцож, Монголын ажилчидтай м?р зэрэгцэн х?д?лм?рл?ж, адил тэнц?? цалин х?лс авч байлаа. Харилцан суралцаж, харилцан туслалцсанаар хоёр улсын ард иргэд, ажилчин ангийн хооронд харилцан ойлголцол, итгэлцэл нэмэгдсэн нь хоёр улсын найрамдалт хамтын ажиллагааны харилцааны х?гжилд дэм болсон юм. ??нтэй зэрэгцэн, 1958 онд Монголын тал Хятадын х?д?? аж ахуйн ?йлдвэрлэлийг дэмжиж, 15000 агтыг Хятадын талд буцалтг?й тусламж болгож бэлэглэсэн байна. М?н 1961 онд Монголчууд Хятадын ард т?мний зовлон з?дг??рийг даван туулахад нь дэмжлэг болгож 1000 тонн хонь, ?хрийн мах, 6000 тонн гурил, 10000 тонн улаан буудайг Хятадын талд буцалтг?й тусламж болгон олгосон юм. 1960 оны 5 дугаар сард Жоу Эньлай Ер?нхий сайд хоёрдахь удаагаа Монголд айлчлах ?еэр хоёр улс “Монгол, Хятадын найрамдал, харилцан туслах гэрээ”-г байгуулсан билээ. 1962 оны 12 дугаар сард талууд найрсаг хэлэлцээрийн ?р д?нд “Монгол, Хятадын хилийн гэрээ”-нд гарын ?сэг зурж, хоёр улсын хилийн шугамыг албан ёсоор тогтоосноор т??хэн улбаатай хилийн асуудлыг б?рэн д??рэн шийдвэрлэсэн билээ. Энэ бол улсын хил хязгаарын амар тайван байдал ба хилийн ард иргэдийн эв найртай харилцааг ??тгэн, Монгол, Хятадын хилийг энх тайван, найрамдлын хил болгосон хоёр улсын харилцааны т??хэн дэх маш чухал ?йл хэрэг м?н билээ.